Λόγος περί του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου
Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μάνης Χρυσοστόμου Γ
Η Αγία μας Εκκλησία εορτάζει και τιμά μία μεγάλη προσωπικότητα, ένα από τους μεγάλους εκκλησιαστικούς άνδρες και Διδασκάλους του Γένους, τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη. Είναι ο όσιος των χρόνων της δεινής τουρκοκρατίας που στερέωσε την Ορθόδοξη πίστη και εξύψωσε το φρόνημα του υποδούλου τότε έθνους. Στο πρόσωπό του συνδυάστηκαν σπουδαιότατα νοητικά χαρίσματα, βαθυτάτη θεολογική σοφία και πλούσια χριστιανική βιοτή.
Ο άγιος, κατά κόσμον Νικόλαος Καλιβούρτζης, γεννήθηκε στην ωραία νήσο Νάξο, από τους ευσεβείς γονείς Αντώνιο και Αναστασία και ανετράφη «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου». Τα εγκύκλια γράμματα τα έμαθε στη Σχολή του Αγ. Γεωργίου, στη γενέτειρά του, κοντά στο διακεκριμένο διδάσκαλο του Γένους αρχιμανδρίτη Χρύσανθο, αδελφό του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού. Εκεί συμμαθήτευσε με τους μετέπειτα Πατριάρχες Κων/πόλεως Νεόφυτο Ζ’ και Γρηγόριο Ε’. Τις γνώσεις του τις συμπλήρωσε στην περίφημη Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης όπου φοίτησε μία πενταετία, έχοντας διευθυντή της περιωνύμου εκείνης Σχολής, τον λόγιο άνδρα Ιερόθεο Βουλισμά, τον Ιθακήσιο.
Εκεί έλαβε πράγματι πολύπλευρη εκπαίδευση, η οποία, εκτός από τη θεολογική επιστήμη περιελάμβανε και γνώσεις φιλοσοφικές, ιατρικές, οικονομικές, γεωπονικές, αστρονομικές μαθαίνοντας ακόμη και ξένες γλώσσες. Του έγινε πρόταση μάλιστα να αναλάβει την διεύθυνση της Σχολής, αλλά εκείνος αρνήθηκε έχοντας κατά νου άλλα ανώτερα ιδανικά.
Αργότερα ανεχώρησε για το Άγιο Όρος και εγκατεστάθηκε στην Ιερά Μονή Διονυσίου, όπου εκάρη μοναχός και έλαβε το όνομα Νικόδημος.
Ως μοναχός, διεκρίθη για τους πνευματικούς του αγώνες και την πνευματικότητά του, για την ολοκληρωτική αφιέρωσή του στο Θεό. Γι αὐτὸν η αφιέρωση δεν ήταν άρνηση ζωής. Ήταν πράγματι, ένας άλλος τρόπος ζωής, «ζωής εν Κυρίω», ως γράφει ο Απ. Παύλος στις Επιστολές του. Ο άγιος Νικόδημος ως μοναχός είχε πάντοτε άγρυπνη την καρδία του, και μέριμνά του πως δηλαδή να ευχαριστήσει τον Χριστόν. Ήταν μία μαρτυρία της «καινής κτίσεως», ως άλλη γρηγορούσα προφητική συνείδηση ζώντας το αδιάκοπο παρών του Θεού στην καθημερινή βιοτή. Γι αὐτὸ και έβλεπε και τα συμβαίνοντα στο περίγυρό του, δεν αδιαφορούσε αλλά μελετούσε τα θέματα, προσευχόταν γι αὐτά, και λάμβανε θέση στηριζόμενος πάντοτε στην Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση.
Ένα από τα μεγάλα θέματα που απησχόλησαν στο Άγιον Όρος τον Όσιο Νικόδημο ήταν και το περίφημο «Κολλυβαδικό», ως απεκλήθη θέμα, όπου και πρωτοστάτησε μαζί με τους άλλους δύο μεγάλους πατέρες, τους αγίους Μακάριο Κορίνθου και Αθανάσιο Πάριο. Δηλαδή, μετά το «Ησυχαστικό» ζήτημα του 14ου αιώνα, το σπουδαιότερο πνευματικό κίνημα στην Αθωνική Πολιτεία και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο ήταν το λεγόμενο «Κολλυβαδικό κίνημα», κυρίως τον 18ο αιώνα. Το κίνημα αυτό δεν ήταν απλώς μία έριδα περί της ημέρας τελέσεως των ιερών μνημοσύνων, όπως εξωτερικά φαινόταν, ούτε σε μία ρομαντικού τύπου πολιτιστική φιλολογία. Ήταν ένα «αναμορφωτικό» κίνημα, από τα πιο αξιόλογα πνευματικά φαινόμενα μέσα στους κόλπους της Ορθοδοξίας. Σηματοδότησε την επιστροφή και τη βίωση της ορθόδοξης πνευματικής ζωής, όπως την παρέδωσαν οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας και δη οι Πατέρες της ερήμου. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι το σπουδαιότερο έργο που έδωσε αυτή η Κολλυβαδική κίνηση, είναι το συνθετικό σύγγραμμα υπό τον τίτλο «Φιλοκαλία», (σήμερα έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες), το οποίο πραγματικά εκφράζει αυτόν τον αγιοπνευματικό πλούτο τον οποίο προσέφεραν οι πρωτεργάτες του κινήματος.
Ειδικότερα, ο άγιος Νικόδημος και οι άλλοι «Κολλυβάδες» μοναχοί, ένθερμοι υποστηρικτές των όρων και κανόνων της Εκκλησίας, υπερασπίζονταν την Κυριακή, ως ημέρα της Αναστάσεως και της χαράς, ως την κατ ἐξοχὴν ημέρα του Αναστάντος Κυρίου. Διετύπωσαν και την διδασκαλία για τη συνεχή και όχι κατ ἀραιὰ διαστήματα Θεία μετάληψη, θέμα σπουδαιότατο για ένα πιστό και συνειδητό χριστιανό το οποίο υποστήριξε ο άγιος και έγραψε και ειδική μελέτη για αυτό το θέμα υπό τον χαρακτηριστικόν τίτλον «Περί συνεχούς Θείας Μεταλήψεως». Η λύση βέβαια και στα δύο θέματα δόθηκε από το σεπτό Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ωστόσο με αφορμή το «κολλυβαδικό» ζήτημα, ο Άγιος Νικόδημος, με την ευρυτάτη παιδεία του και τον οσιακό βίο του αγωνίστηκε όχι μόνο για την διαφύλαξη της ορθοδόξου παραδόσεως, αλλά συνετέλεσε τα μέγιστα και για την ανανέωση -υπό την ορθή έννοια του όρου- των αρχαίων ιερών θεσμών και αγίων παραδόσεων. Πνευματικά και λατρευτικά θέματα που είχαν ξεχασθεί, ήλθαν και πάλι στο πνευματικό προσκήνιο και στην καθημερινή ζωή των πιστών Χριστιανών. Οι Κολλυβάδες, γνήσιοι Φιλοκαλικοί Πατέρες, μίλησαν για το βάθος που κρύβεται στην ορθόδοξη λειτουργική ζωή, και καθοδήγησαν ουσιαστικά και δυναμικά τον ευσεβή λαό του Θεού με τις αγρυπνίες, με τις νηστείες, με την αγάπη προς τους αγίους, με τη μελέτη των ωφελίμων βιβλίων.
Είναι πασίδηλο ότι η οσιακή μορφή του Αγίου αναδύεται ζωηρώς από το πλουσιότατο συγγραφικό του έργο. Γενεές και γενεές ορθοδόξων ετράφησαν εκ των μελιρρύτων συγγραμμάτων του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου και ευρήκαν στις σελίδες αυτές μοναδικό οδηγό ορθοδόξου πίστεως και βιοτής. Υπήρξε και ανεδείχθη άριστος ερμηνευτικός συγγραφεύς, πατρολόγος, αγιολόγος και υμνογράφος. Αξίζει να αναφέρουμε μερικούς τίτλους έργων του: «Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών» (1782), «Περί της συνεχούς μεταλήψεως των αχράντων του Χριστού Μυστηρίων» (1783), ο «Ευεργετινός» (1784), «Εξομολογητάριον» (1794), «Βιβλίον καλούμενον Αόρατος πόλεμος» (1796), «Νέον Μαρτυρολόγιον» (1799), «Πηδάλιον» (1800), «Συμβουλευτικόν εγχειρίδιον περί φυλακής των πέντε αισθήσεων» (1801), «Νέον εκλόγιον» (1803).
Πλην των έργων, τα οποία ετυπώθησαν ζώντος του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, εξεδόθησαν μετά την κοίμησή του και άλλα πονήματά του, μεταξύ των οποίων «Συναξαριστής των Δώδεκα μηνών» (1819), «Ερμηνεία εις τας ιδ’ επιστολάς του Παύλου» (1819), «Ερμηνεία εις τους ψαλμούς» κ.α.
Τα συγγράμματα του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου υπερβαίνουν τα εκατόν και αυτό δηλώνει την όλη δυναμική της γραφίδος του αγίου. Θα λέγαμε ότι αυτά τα έργα του αποτελούν μια ολόκληρη βιβλιοθήκη.
Τυγχάνει εξόχως σπουδαία η γνώμη του λογίου μοναχού Θεοκλήτου του Διονυσιάτου ο οποίος έγραφε: «… ο Όσιος Νικόδημος, εκτός της πολυμερούς συγγραφικής του αποδόσεως, υπήρξε κατ ἐξοχὴν φορεύς της Ανατολικής μυστικής Θεολογίας, συνδυάσας εν εκπληκτική ενότητι, τον Διδάσκαλον του γένους με τον Αθωνίτην Ησυχαστήν, τον γονιμώτατον εκκλησιαστικόν συγγραφέα, με τον βιούντα την «θεωρίαν του Ακτίστου φωτός» του Παλαμά και των Ησυχαστών του 14ου αιώνος, με την πλησμονήν του θείου έρωτος και τας «μυστικάς « ακτινοβολίας του».
Στις 14 Ιουλίου 1809 παρέδωσε το πνεύμα του σε ηλικία 60 ετών. Τάφηκε έξω από το κελλί των Σκουρταίων στις Καρυές του Αγίου Όρους. Η Εκκλησία μας επάξια το 1955 τον κατέταξε στις δέλτους του Αγιολογίου της και εορτάζει τη μνήμη του στις 14 Ιουλίου, ημερομηνία της κοιμήσεώς του μάλιστα δε όλως ιδιαιτέρως, πανδήμως στην γενέτειρά του, την νήσο Νάξο, όπου και ο ομώνυμος ωραίος ναός.
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης υπήρξε πράγματι κορυφαίος διδάχος της ορθόδόξης πνευματικότητος. Και αυτό το σημείο είναι το πιο σπουδαίο το οποίο οφείλουμε να κρατήσουμε. Αυτό χρειαζόμεθα σήμερα στους τόσο υλόφρονες καιρούς μας. Να είμεθα άνθρωποι της ορθόδοξης πνευματικότητος. Να φέρουμε τους καρπούς του Παναγίου Πνεύματος. Να ζούμε σύμφωνα με το θείο θέλημα, με τις ευαγγελικές αρετές στην ζωή μας.
Ορθόδοξη πνευματικότητα σημαίνει σύνθεση δόγματος και ήθους, θεωρίας και πράξεως. Θεμελιώνεται στη βιβλική και πατερική θεολογία και βιώνεται στα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας. Σ ὅλα τα Ιερά Μυστήρια. Η Ορθόδοξος πνευματικότης ορίζεται ως η αληθινή, βαθειά και γνήσια «εν Χριστώ ζωή». Μια ζωή που γίνεται διαρκώς πλουσιότερη σε αγιότητα και αγάπη προς τον πλησίον. Μια ζωή που χαρακτηρίζεται από ένα αδιάκοπο αγώνα για την κοινωνία με τον Θεό .
Γι αὐτὸ αγωνίστηκε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και ως δώρο της αγίας του βιοτής είχε τελικά την θεογνωσία, την οποία μακάρι ν ἀποκτήσουμε όλοι μας.
Απολυτίκιον, Ήχος γ’ Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου
Σοφίας χάριτι, πάτερ, κοσμούμενος, Σάλπιγξ θεόφθογγος, ὤφθης τοῦ Πνεύματος, καὶ ἀρετῶν ὑφηγητής, Νικόδημε θεηγόρε· πᾶσι γὰρ παρέθηκας, σωτηρίας διδάγματα, βίου καθαρότητος, διεκφαίνων τὴν ἔλλαμψιν, τῷ πλουσίῳ τῶν ἐνθέων του λόγων, δι᾿ ὧν φῶς τῷ κόσμῳ ἔλαμψας.
Σχετικά άρθρα με «Λόγος περί του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου»:
Πανήγυρις Αγίας Μαρίνης της Μεγαλομάρτυρος στη Νέα Φιλαδέλφεια
Υμείς εστέ το φως του κόσμου…
Εγκαίνια Ιερού Ναού Προφήτου Ηλιού στην Ι.Μ. Πατρών
Μνήμη των Αγίων Πατέρων της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου
Πανήγυρις Αγίας Μαρίνας της Μεγαλομάρτυρος στον Πειραιά
Προσθέστε Σχόλιο